Türkçe Öğretiminde Yokluğu Hissedilen 10 Eser

Turkish FL, Yahoo Group'tan "Türkçe Öğretiminde Yokluğu Hissedilen 10 Eser" adlı mesajdan alıntı ...

Değerli arkadaşlar,

"İlim Çin'de de olsa, gidip öğreniniz" sözünü herkes bilir. Türkçeyi öğretirken, dillerini dünyaya yaymayı devlet politikası haline getirenve bu alanda başarıya da ulaşan İngiliz ve Rusların hazırladıkları yararlı materyallerden esinlenerek benzerlerini Türkçe'ye kazandırmaya çalışmalıyız. Onun için, İngilizce'yle Rusça'da var olup da Türkçe öğretiminde yokluğu hissedilen 10 eserden söz etmek istiyorum. Ayraçlar arasında İngilizce ve Rusça için hazırlanan bazı başarılı eserleri örnek olarak veriyorum. Bu gibi eserler Türkçe için geliştirilirse Türkçenin hem öğrenilmesi hem de öğretilmesi çok kolaylaşır kanısındayım.

TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE İHTİYAÇ DUYULAN 10 ESER

1. iletişimdeki çeşitli işlevlerin normal, resmî ve teklifsiz dilde olmak üzere üç ayrı düzeyde nasıl ifade edildiğini ayrıntılı bir biçimdegösteren eserler. (Örnekler: Functions in English, Oxford University Press 1982; Russkiy reçevoy etiket, Russkiy Yazık 1982.)

2. bilgisayar aracılığıyla yeteri kadar büyüklükte bir bütünceden (corpus) çıkarılan, Türkçe'nin en çok kullanılan 1000 ve 2000 sözcüğünü gösteren sıklık listeleri. Buna dayalı olarak da tanımlanan bir "temel sözvarlığı".

3. Türkçe'nin bu temel sözvarlığını öğrenmiş olan öğrencilerin kullanabilecekleri Türkçe-Türkçe açıklayıcı sözlükler. Böyle bir eserdetanımlayıcı sözvarlığının önceden belirlenmesi ve eserin içinde verilmesi çok önemlidir.

4. sözcüklerin çeşitli anlamlarını ve kullanılışlarını bol bol anlamlı örnek cümleler vererek açıklayan sözlükler.

5. Türkçe'nin en çok kullanılan 1000 ve 2000 sözcüğünü bilen öğrencilerin okuyabileceği kitapçıklar, basitleştirilmiş hikâyeler,basitleştirilmiş edebî eserler (örnekler: Easy readers - lyogkoe çtenie, John Murray 1972; Graded Russian Readers, D.C. Heath and Company, 1961)

6. Türkçe sözcüklerin en sık hangi kelimelerle birlikte kullanıldığını gösteren sözlükler ("collocations"). Örneğin: bir soruyu... sormak,yöneltmek, cevaplandırmak, yanıtlamak... (örnekler: The BBI Combinatory Dictionary of English, "John Benjamins Publishing Company" Amsterdam 1986; Posobie dlya leksiçekoy soçetayemosti, "Wışeyşaya şkola", Minsk 1975; 4000 naibolee upotrebitel'nıh slov russkogo yazıka, "Russkiy Yazık", Moskva 1978).

7. anlamca birbirine yakın olan sözcükleri biraraya getiren ve - en önemlisi - aralarındaki farkları örnek cümleler vererek açıklayan sözlükler (örnek: Longman Language Activator, Longman 1995)

8. Sözcükleri kök ve eklerine ayıran, aynı eklerle türetilen sözcükleri bir araya getiren sözlükler: soy-daş, meslek-taş, kar-deş, iş-teş. Böyle bir sözlük hazırlanırken mümkün olduğu kadar geniş bir sözcük listesi esas alınmalıdır. Böyle bir kaynaktan özellikle eklerin sözcüğe kattıkları anlamlar öğretilirken yararlanılabilecek. Sözcükleri son harflerinden başlayarak alfabetik sıraya koyan normal "retrograde" sözlükler ise Türkçedeki ünlü uyumu olayından dolayı, nasıl bir alfabetik sıralama kullanılırsa kullanılsın, aynı eklerle yapılan sözcükleri bir araya getirememektedir. (örnek: Rückläufiges Wörterbuch der türkischen Sprache, VEB Verlag Enzyklopädie, Leipzig 1975; grammatiçeskiy slovar' russkogo yazıka, "Russkiy Yazık", Moskva 1997),

9. Sözcükleri kök ve eklerine ayıran, aynı kökten türetilen sözcükleri (bir ağaç biçiminde) biraraya getiren ve açıklayan sözlükler: sor-mak, sor-u, sor-un, sor-um-lu, sor-um-lu-luk, sor-gu, sor-gu-la-mak, sor-uştur-mak, sor-uştur-ma, sor-uştur-ma-cı,... Aynı kökten türetilen sözcükler öğrenci tarafından bazen karıştırılmaktadır. (örnekler: Handbook of Russian Roots, Columbia University Press, 1969)

10. Mevcut imla kılavuzlarının yanında Türkçe sözcüklerin *bütün* sesbilimsel özelliklerini gösteren ve açıklayan kılavuzlar: son heceye düşmeyen vurgular (tiya'tro); uzun okunan veya çekim sırasında uzatılan ünlüler (na:ne; kaza:; mi:mar, mi:ma:rı), ince ya da kalın okunuşu etrafındaki ünlülerden anlaşılamayan g, k, l'ler (ince: hika:ye, imsak; kalın: haKi:Ki:, iKna: etmek), sözcük sonunun çekim sırasında geçirdiği değişimler (set, seddi), kuraldışı ünlü uyumları (saat, saati), yazılışından farklı olarak okunan bütün sesler (ad = at, diyalog = diyalok),... Gerçi bu gibi bilgiler TDK'nın Türkçe Sözlüğünde verilmektedir ama bütün bir eserin yalnız bu konuya ayrılması yararlı olur.

Johan Vandewalle